Πάντα όταν ταξιδεύω ξυπνάω πολύ νωρίς. Είναι αυτές οι πρωινές ώρες όπου η σκιά της νυχτιάς έχει εξαφανιστεί, και το πνεύμα αφήνεται να οδηγηθεί από τις παροτρύνσεις της ώρας αυτής. Έτσι και εκείνη τη μέρα κατηφόρισα σ´ ένα αρχαίο Μινωϊκό λιμάνι, έφτασα στο τέλεμα του αρχαίου Μινωϊκού κόσμου.
Κι αν η κοινοτοπία με πνίγει στο λαιμό, όπου κι αν βρεθεί ο καθένας από μας, έχω να του πω τούτο:
Ας είμαστε ενάρετοι σαν ερημίτες, αγνοί σαν ονειροπόλοι, ταγμένοι στο Άγιο καλοκαίρι σαν ευγενείς σκλάβοι- ευφυείς υποτακτικοί.
Στο τέλεμα της νύχτας λοιπόν, στο πρώτο Αιγαίου φως, απελευθέρωση, ανάγκη, έρωτας. Μα περισσότερο (ένα πράγμα) που πρέπει να κάνει ένας άνθρωπος στη ζωή του, είναι να δει την Ανατολή του Ηλίου πίσω από τα βουνά της νήσου της αρπαγής των Θεών, της Καρπάθου. Έτσι κίνησα και γω για αυτήν την ακροτελεύτεια πολιτεία.
Έφτασα στη Ζάκρο…
Πιο πριν – η καθιερωμένη μου στάση πάντα όταν περνάω από την αγαπημένη μου Σητεία – η Καζάρμα, το « Σπίτι του στρατού» Casa di Arma, ένα κτήριο στρατωνισμού των Ενετών παλιότερα, των Οθωμανών μετέπειτα με το χαρακτηριστικό «κουμπέ» στην είσοδο της, προσθήκης πού συναντάται σε οθωμανικά κτήρια, θυμίζει το ψηφιδωτό της Κρήτης που χτίστηκε από το πλούτο των λαών που την «πάτησαν» αλλά δεν τη κατέκτησαν. Ήταν παραδομένη ήδη από το 3500 π.Χ σε αυτόν τον θαλασσοπόρο και δραστήριο λαό, των Μινωϊτών.
Κι αν όλα τα φώτα πέφτουν πάντα στο παλάτι της Κνωσσού και στο θρόνο του Μίνωα που κάθε 7 χρόνια ξαναγινόταν νέος εφόσον είχε κυβερνήσει καλά το λαό του ( πράγμα που έλεγχαν οι θεοί του Ολύμπου) το καλά κρυμμένο μυστικό τους ήταν το λιμάνι της Ζάκρου. Το «μεγάλο λιμάνι» τους.
Το ανάκτορο της Ζάκρου είναι το τέταρτο σε μέγεθος Μινωικό ανάκτορο της Κρήτης μετά από αυτά της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων. Η αρχαία πόλη της Ζάκρου είναι χτισμένη σε σημαντικό στρατηγικό σημείο (σε ασφαλισμένο κολπίσκο) της ανατολικής Κρήτης περίπου 45 χλμ. νοτιοανατολικά της Σητείας.
Οι Μινωΐτες φρόντισαν να χτίσουν εδώ το διοικητικό κέντρο της Ανατολικής Κρήτης με ένα σημαντικό λιμάνι.
Τα ευρήματα που έχουν βρεθεί ήταν αρκετά πλούσια (φύλλα χρυσού, ελεφαντόδοντα, κοσμήματα, αγγεία κλπ) και υποδεικνύουν τη στενή σχέση της πόλης με τα λιμάνια της Κύπρου, της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής.
Το ανάκτορο, όπως ακριβώς και τα υπόλοιπα Μινωικά κέντρα της Κρήτης, χτίστηκε το 1900 πΧ, καταστράφηκε το 1600 πΧ όπου χτίστηκε πάλι, για να καταστραφεί ξανά το 1450 πΧ.
Καρδιά του ανακτόρου ήταν η μεγάλη κεντρική αυλή, από όπου ξεκινούσε ένας πλακόστρωτος δρόμος για το λιμάνι που ονομάστηκε «οδός λιμένος».
Η κεντρική αυλή περιβαλλόταν από στοές με κίονες-πεσσούς, ενώ στη γωνία της υπήρχε ο βωμός.
Δυτικά της αυλής βρίσκονται οι χώροι του ιερού και οι ανακτορικές αποθήκες, ενώ στα ανατολικά οι χώροι διαμονής και κοινωνικής ζωής, η προετοιμασία και η κατανάλωση της τροφής λάμβανε χώρα στη βόρεια πτέρυγα και η νότια φιλοξενούσε τα εργαστήρια. Αποκαλύφθηκαν περίπου 35 οικίες οι οποίες θεωρήθηκαν ανακτορικά παραρτήματα. Μεταξύ των κτηρίων, υπήρχαν δρόμοι με αγωγούς για την συλλογή και απομάκρυνση των όμβριων.
Η κατοίκηση ήταν πολύ πυκνή και γι’ αυτό το λόγο δεν υπήρχαν υπαίθριοι χώροι, η πυκνή και περίπλοκη διάταξη των 300 συνολικά διαμερισμάτων υπενθυμίζει εύγλωττα πώς γεννήθηκε στο νησί της Κρήτης ο μύθος του λαβύρινθου.
Το πιο καλά κρυμμένο μυστικό της, όμως, το φύλαγε η Γη της Ζάκρου λίγο έξω από την πόλη και το ανάκτορό της.
Φωτό Google maps Μινωικό Ανάκτορο Ζάκρου Дмитрий Ежов
Το άγριας ομορφιάς φαράγγι με τα πολυάριθμα σπήλαια στις πλαγιές του, έγινε ο τόπος ταφής των προϊστορικών κατοίκων της περιοχής, χαρίζοντας στην αρχαιολογική σκαπάνη έναν πλούτο ευρημάτων (προμινωϊκοί τάφοι) και στον τόπο την επιβλητική ονομασία «Φαράγγι των Νεκρών». Στην ευρύτερη περιοχή της Ζάκρου βρίσκονται διάφορες στέρνες που λιμνάζει νερό. Κατά περίεργο τρόπο στις στέρνες που βρίσκονται εντός του αρχαιολογικού χώρου (και μόνον σε αυτές) ζουν πολλές χελώνες. Γερμανοί επιστήμονες μελετούν το περίεργο φαινόμενο και θεωρούν ότι χελώνες ζουν εκεί από τη Μινωϊκή εποχή.
Photo Credits Frank Gehbauer – Οκτ 2018 Google maps
Επίσης, βόρεια από τη Ζάκρο, κοντά στο σπήλαιο Πελεκητά, έχει εντοπιστεί το λατομείο στο οποίο γινόταν η εξόρυξη των υλικών του παλατιού.
Οι ανασκαφές στη Ζάκρο ξεκίνησαν το 1900 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή φέρνοντας στο φως αρκετές μινωικές οικίες και αντικείμενα. Ωστόσο αυτός που ουσιαστικά ανακάλυψε το ανάκτορο το 1961 ήταν ο Νικόλαος Πλάτων, όταν είδε τρία χρυσά αντικείμενα από τη Ζάκρο στη συλλογή ενός ιατρού. Το παλάτι της Ζάκρου ανήκει στις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι είναι το μοναδικό ανάκτορο που δεν συλήθηκε από αρχαιοκάπηλους, καθώς το θησαυροφυλάκιο βρέθηκε άθικτο!
Βρήκα και γω όμως κάτι άθικτο στο τέλεμα της βόλτας μου. Στη παραλία κοντά, 3 ταβερνάκια σερβίρουν άθικτη την υπέροχη κουζίνα της Ανατολικής Κρήτης.
Ελιές με το παξιμάδι, Ξύγαλο Σητείας, ντολμάδες με το αμπελόφυλλο, γαριδάκι ψιλό που ψαρεύεται στην ευρύτερη περιοχή, κατσικάκι με 7 μυρωδάτα χόρτα, λαδερά της εποχής, γεμιστά πασπαλισμένα με το κύμινο ( βρισκόμαστε απέναντι από τις ακτές της Μ Ασίας) κρασιά από τη Μονή Τοπλού και τον ευρύτερο αμπελώνα της περιοχής, ρακή από μερακλήδες αλχημιστές και γλυκά, πατούδα, καλτσούνια, γραβιέρα με το μέλι..
Σήμερα η αρχαία Ζάκρος αποτελεί οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο και παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε απομονωμένη περιοχή δέχεται πολλούς επισκέπτες κάθε χρόνο.
Όμως αυτοί οι επισκέπτες δείχνουν διαφορετικοί. Πρέπει κι αυτοί να ξυπνούν πολύ νωρίς, στο πρώτο πελάγου φως, με μια απελευθέρωση, μια ανάγκη, έναν έρωτα.
Την αλήθεια. Και μόνος αληθινός δρόμος τούτος είναι θαρρώ.
Ο Μινωϊκός.
Κείμενα φωτογραφίες Παναγιώτης Μουτσάκης
